Τριάντα χρόνια Βαυαροκρατία
Ηταν ξημερώματα της 2ας Οκτωβρίου 1862, όταν ο βασιλιάς Οθων και η βασίλισσα Αμαλία αναχωρούσαν από το λιμάνι του Πειραιά με το ομώνυμο πλοίο «Αμαλία», ελπίζοντας ότι μία περιοδεία στη χώρα θα ενίσχυε το καταρρακωμένο κύρος του παλατιού.
Η κίνηση αυτή αποτέλεσε το τελευταίο τους πολιτικό λάθος, αφού το βασιλικό ζεύγος δεν επέστρεψε ποτέ ξανά στην πρωτεύουσα, τερματίζοντας έτσι μία μακρά περίοδο της νεότερης Ιστορίας μας, γνωστής ως Βαυαροκρατίας.
Οθωνας και Αμαλία με εθνικές ενδυμασίες.
Πλειστηριασμός
Η επιλογή της μοναρχίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως πολιτεύματος του νεοσύστατου κρατιδίου καλλιεργήθηκε πάνω στη βεβαιότητα της ανωριμότητας του ελληνικού λαού για αυτοδιοίκηση. Στον «πλειστηριασμό» για την κυριαρχία στην επιβολή βασιλέα και του ελέγχου του κερδισμένη βγήκε η Βαυαρία, με την επιλογή του δευτερότοκου γιου του τότε διαδόχου και μετέπειτα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’. Ο νεαρός Οθων (Οτο Φρίντριχ Λούντβιχ φον Βίτελσμπαχ) μεγάλωσε σ’ ένα περιβάλλον που από τη μία κυριαρχούν η ατμόσφαιρα ανακτορικής χλιδής και οι ιδέες του απολυταρχισμού της εποχής και από την άλλη ζει σ’ ένα παλάτι αρχιτεκτονικής του κλασικισμού, μ’ έναν πατέρα λάτρη της αρχαίας Ελλάδας. Ο διχασμός αυτός θα χαρακτηρίσει τα επόμενα χρόνια ολόκληρη την οθωνική διακυβέρνηση.
Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια διευκολύνει τα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων που με το πρωτόκολλο της 1ης Φεβρουαρίου 1832 επιβάλλουν ως πρώτο βασιλιά της Ελλάδας τον 17χρονο Βαυαρό, τον οποίο θα αντικαθιστούσε στα καθήκοντά του μέχρι να συμπληρώσει τα 20 χρόνια του η αντιβασιλεία.
Η τελευταία, αγνοώντας πλήρως τις ιδιαιτερότητες του τόπου, επιχείρησε να οργανώσει ένα κράτος ξένο προς όσα είχαν οραματιστεί οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης και η παράδοση των ανθρώπων. Η διοικητική οργάνωση ακολουθεί βαυαρικά πρότυπα, ενώ ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης υποβαθμίζεται με υπαγωγή των δήμων στην κρατική εξουσία. Δηλαδή αρχικά στην αντιβασιλεία και εν συνεχεία στον Οθωνα. Είναι σαφές πως τα πρόσωπα που την απαρτίζουν (Γιόζεφ Λούντβιχ κόμης φον Αρμανσμπεργκ, Γκεόργκ Λούντβιχ φον Μάουερ, Καρλ Βίλχεμ φον Χάιδεκ, αρχικά και Κόβλε με Κάρολο Γκράινερ στη συνέχεια) δεν αποτελούν όργανα εξυπηρέτησης ελληνικών αλλά ξένων συμφερόντων.
Ανάληψη εξουσίας
Ετσι, όταν ο αποκλεισμένος μέχρι τότε από τον Αρμανσμπεργκ, ενήλικος πλέον, Οθων παίρνει την εξουσία, τον Ιούνιο του 1835, η σχέση εμπιστοσύνης με τον λαό που πρόκειται να κυβερνήσει είναι ήδη διαταραγμένη. Ο νέος βασιλιάς δεν αλλάζει τίποτα από όσα έχουν επιβάλει οι προκάτοχοί του, δείχνοντας έτσι ότι δεν αποτελεί παρά ένα νέο πρόσωπο μιας προδιαγεγραμμένης πολιτικής. Στη χώρα κυριαρχούν πλέον σχεδόν 4.000 Βαυαροί στρατιώτες που σε πολλές περιπτώσεις πολεμούν τους οπλαρχηγούς της Επανάστασης, που μετά τη διάλυση των ελληνικών στρατιωτικών σωμάτων πέρασαν εκ νέου στην παρανομία. Ολες οι κυβερνητικές θέσεις, η ασφάλεια και η εθνική άμυνα βρίσκονταν σε βαυαρικά χέρια. Γίνονται συστηματικές διώξεις φιλελεύθερων στοιχείων, ενώ σημαντικές πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται στο παρασκήνιο από ανακτοβούλια.
Η μόνη κοινωνική τάξη που ενσωματώνει ευκολότερα τις νέες πρακτικές διακυβέρνησης είναι η πολύ μικρή μεγαλοαστική, που πλέον δεν ασκεί επιρροή μέσω των τοπικών κοινοτήτων, αλλά μέσω της πολιτικής επιρροής και ελέγχου του κεντρικού κράτους. Η διάχυτη λαϊκή δυσαρέσκεια, που εκφράζεται με τοπικές εξεγέρσεις στη Μάνη (1834), στην Υδρα (1838), στην Πάτρα και στο Γύθειο, με αιτήματα μοιράσματος των εθνικών γαιών και σύγκληση Εθνοσυνέλευσης, καθώς και η αυξανόμενη πίεση για συνταγματικές διεκδικήσεις οδηγούν στην αποτυχημένη απόπειρα μεταρρύθμισης του οθωνικού καθεστώτος τον Φεβρουάριο-Αύγουστο του 1841.
«Ελέω Θεού»
Η οθωνική διακυβέρνηση δεν διαφοροποιείται, ουσιαστικά, ούτε μετά το Σύνταγμα της 3ης Σεπτεμβρίου, αφού η βασιλική υπογραφή μπαίνει υπό το κράτος εκβιασμού των εξεγερμένων και όχι με ουσιαστική συναίνεση. Ο Οθων είναι πεπεισμένος πως είναι βασιλιάς «ελέω Θεού» και όχι πολιτών. Ακόμη και στο πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας ο βασιλιάς διατηρεί τα δικαιώματα όλων των εξουσιών: νομοθετικής (μαζί με τη Γερουσία που διορίζει ο ίδιος), δικαστικής (με δικαστές που διορίζει και παύει ο ίδιος) και εκτελεστικής, την οποία ασκεί ο βασιλιάς μαζί με τους υπουργούς που διορίζει και παύει ο ίδιος χωρίς την έγκριση της Βουλής.
Ο Οθων κυβερνούσε αυταρχικά («χριστιανό σουλτάνο» τον χαρακτηρίζει ο Αλέξανδρος Σούτσος), αλλά το σημαντικότερο είναι πως μη διαθέτοντας ηγετικές ικανότητες στο εσωτερικό και γνώσεις της διεθνούς διπλωματικής σκακιέρας στο εξωτερικό, υποπίπτει σε στρατηγικά λάθη και στους δύο τομείς, οδηγώντας τη χώρα σε περιπέτειες και τον θρόνο σε «πριόνισμα». Καθοριστικός στη διακυβέρνηση του κράτους είναι ο ρόλος της βασίλισσας Αμαλίας, που σταδιακά αντικαθιστά την πλήξη του παλατιού με την άσκηση πολιτικής. Το 1850, μάλιστα, σε ταξίδι του Οθωνα στο εξωτερικό, ο τελευταίος την ορίζει αντιβασιλέα, κάτι που επαναλαμβάνεται άλλες πέντε φορές. Είτε τυπικά είτε λόγω κούρασης και επιβάρυνσης της υγείας του Οθωνα, η Αμαλία συγκυβερνά για πολλά χρόνια, αλλά παρά τη γρήγορη αντίληψή της στα πολιτικά πράγματα, δεν καταφέρνει να αντιστρέψει την καλπάζουσα λαϊκή δυσαρέσκεια.
Η κακή οικονομική κατάσταση των πολιτών, ο φόβος των ληστών ακόμα και λίγο έξω από την Αθήνα, η αποσύνθεση του στρατού με τις συχνές στάσεις, η αγανάκτηση για τις βασιλικές υπερεξουσίες που στραγγάλιζαν το σύνταγμα, ο πόλεμος των εφημερίδων, καθώς και η κατάρρευση των παλιών ξενοδουλικών κομμάτων (αγγλικό, γαλλικό, ρωσικό) οδηγούν στο τέλος εποχής, που οι μόνοι που δεν το αντιλαμβάνονται είναι όσοι το ζούνε.
Οταν το βασιλικό ζεύγος αναχωρεί από τον Πειραιά για να κατευνάσει τις αντιμοναρχικές εκδηλώσεις στη χώρα, είναι ήδη αργά. Τη νύχτα της 10ης Οκτωβρίου 1862 το παλάτι πέφτει στα χέρια των αντιμοναρχικών, ενώ το γραμμένο από τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη ψήφισμα, που διαβάζεται πάνω σε κιλλίβαντα τηλεβόλου στον στρατώνα του Πυροβολικού, αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Τα δεινά της πατρίδος έπαυσαν. Απασαι αι επαρχίαι και η πρωτεύουσα συνενωθείσαι μετά του στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά, ως κοινή δε απόφασις του Ελληνικού Εθνους ολοκλήρου κηρύσσεται και αποφασίζεται: Η βασιλεία του Οθωνος καταργείται. Η αντιβασιλεία καταργείται».
Επίλογος
Το πρώην, πλέον, βασιλικό ζεύγος καταφεύγει, μέσω του βρετανικού πολεμικού «Σκύλλα», αρχικά στο Μόναχο και τελικά στη λεγόμενη «Ακρόπολη του γερμανικού ρομαντισμού», Βαμβέργη, που τους θυμίζει τα χρόνια της βασιλείας τους. Παρά τη δεσποτική του διακυβέρνηση, την αυλική καμαρίλα και την ξεκάθαρη επιρροή-καθοδήγησή τους από ξένες δυνάμεις, ο Οθων και η Αμαλία αγάπησαν την Ελλάδα και πίστευαν ότι κάποτε θα επέστρεφαν σε αυτή. Τον Ιούλιο του 1867 ο Οθων έφυγε από τη ζωή για να τον ακολουθήσει οκτώ χρόνια αργότερα η Αμαλία.
«Το κύρος μας μειώνεται…»
Κατά τη διάρκεια της οθωνικής βασιλείας πέρασαν από τη χώρα πάνω από 8.000 Βαυαροί υπήκοοι, όλων των ειδικοτήτων. Από παλατιανούς συμβούλους, δασκάλους, αρχιτέκτονες, διοικητικούς υπαλλήλους και εμπόρους, μέχρι στρατιώτες και τεχνίτες. Τον αρχικό ενθουσιασμό τους για το ταξίδι στην Ελλάδα διαδέχθηκε η απογοήτευση, αφού η ερειπωμένη χώρα δεν είχε καμία σχέση με όσα είχαν μέχρι τότε διαβάσει ή ακούσει. Εξίσου απογοητευμένοι, όμως, ήταν και οι εξαθλιωμένοι κάτοικοι, που ενώ αρχικά τους υποδέχτηκαν σαν λυτρωτές, στην πορεία τούς αντιμετώπισαν ως κατακτητές.
Ενας από αυτούς τους στρατιώτες είναι ο Μπαπτίστ Στέφαν, που σημειώνει το 1835 σε επιστολή προς τον αδελφό του: «Το κύρος μας μειώνεται μέρα με τη μέρα μεταξύ των Ελλήνων που δεν μας υποστηρίζουν και μας θεωρούν περιττούς επισκέπτες. Οι Ελληνες που μας θεωρούσαν θεούς πριν από τρία χρόνια και περίμεναν από εμάς τη λύτρωση από την αθλιότητά τους, μας αντιμετωπίζουν με περιφρόνηση και δεν χάνουν την ευκαιρία να μας το δείχνουν».
Η λαϊκή εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου οδήγησε πολλούς Βαυαρούς να πάρουν εσπευσμένα τον δρόμο της επιστροφής. Οι πιο εύποροι αναχώρησαν με δικά τους μέσα, ενώ για τον επαναπατρισμό των υπολοίπων (πολλοί από αυτούς έφυγαν από την Ελλάδα σχεδόν γυμνοί) δημιουργήθηκαν στη Γερμανία επιτροπές συγκέντρωσης χρημάτων, στις οποίες συμμετείχε ενεργά με κονσέρτα του ο κορυφαίος ρομαντικός συνθέτης και πιανίστας Φραντς Λιστ.
Η έξωση της βασιλικής οικογένειας, το 1862, οδήγησε σε νέο κύμα φυγής (δεν έλειψαν και οι επιθέσεις εναντίον τους), ενώ οι εναπομείναντες περιορίστηκαν στην περιοχή του Ηρακλείου Αττικής, μέχρι που ενσωματώθηκαν πλήρως στην ελληνική κοινωνία. Πολλές από αυτές τις οικογένειες πρωταγωνιστούν τον 20ό αιώνα στην πολιτική, καλλιτεχνική και οικονομική πορεία του τόπου (Εβερτ, Νέζερ, Φιξ κ.ά.).
Δεν υπάρχουν σχόλια