Η Μούσα στην Ομόνοια που ταύτισε την Καλλιόπη με τις τουαλέτες

Έναν αιώνα πριν, με την κατασκευή του υπόγειου σιδηροδρομικού σταθμού στην Ομόνοια, η τότε δημαρχία είχε τη φαεινή ιδέα να κοσμήσει την πλατεία με μούσες και χάριτες επάνω σε κολώνες. Τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν καθόλου καλά.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΛΑΔΗΣ
25 ΙΟΥΝ 2024

Σε γελοιογραφία του Φωκίωνα Δημητριάδη κοντά έναν αιώνα πίσω, η Ερατώ η Μούσα παρουσιάζεται «εξεμούσα» να βγάζει τα μέσα της από την αηδιαστική εικόνα της πλατείας Ομονοίας. «Είναι αίσχος ακαλαισθησίας και ρυπαρότητας», έγραφε με μένος ο διευθυντής της Καθημερινής σε φύλλο εκείνης της χρονιά, «οκτώ και όχι εννέα μούσαι από μπετόν αρμέ πολιορκούν την πλατείαν, στημέναι επάνω εις ισάριθμα καπνοπωλεία».

Αλλά πιο χαρακτηριστική είναι μια άλλη γελοιογραφία της εποχής, όπου η Καλλιόπη, η ευγενέστερη κι η μεγαλύτερη των μουσών κατά τον Ησίοδο, απεικονίζεται σκωπτικά να μεταφέρεται στα υπόγεια δημόσια ουρητήρια της πλατείας, για την ανάγκη της.

Η ιστορία αυτής της Μούσας που κληρονόμησε τη γνωστή φράση στην αργκό του στρατού, αποδεικνύεται και η πιο μυστήρια, όπως φάνηκε τελικά.

Το ημερολόγιο γράφει 1934 και είχαν γίνει μόλις τα αποκαλυπτήρια από τη δημαρχία Σπύρου Μερκούρη στην κεντρική πλατεία, μια πλατεία πάνω στην οποία, όπως έχει αποδείξει ο χρόνος, κάθε δήμαρχος θέλησε να αφήσει το στίγμα του. Η δική του απόπειρα εξελίχθηκε πολύ λάθος.

Οι Μούσες της Ομόνοιας

Ούτε καν σήμερα δεν έχει καλλιεργηθεί, πόσο μάλλον έναν αιώνα πίσω, το πεδίο της αστικού σχεδιασμού. Η παρέμβαση ήταν άγαρμπη και εμφάνισε ξαφνικά στην περίμετρο της πλατείας οκτώ στον αριθμό στύλους, ψηλούς «σαν καπνοδόχους», και στο βάθρο πάνω από τη βάση τους κάθονταν οι περίφημες Μούσες της Ομόνοιας, μία σε κάθε στύλο.

Πρόθεση της δημοτικής αρχής ήταν με αυτή τη σύνθεση να κοσμήσει τη νέα πλατεία που κατασκευάστηκε μετά την εγκατάσταση του υπόγειου σιδηροδρομικού σταθμού (ο σημερινός σταθμός ΗΣΑΠ Ομόνοια), ένα μεγαλειώδες για την εποχή δημόσιο έργο που ολοκληρώθηκε το 1930.

Ωστόσο, εκείνες χαιρετίστηκαν όχι με θαυμασμό, αλλά με κοροϊδευτικά σχόλια, ειρωνεία και χλεύη από τους Αθηναίους – παρέδωσαν «τούρτα» αντί για πλατεία, έλεγαν.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η Ομόνοια ήταν καταπράσινη και γεμάτη ζωή, με φουντωτούς φοίνικες και όμορφα καλλωπιστικά παρτέρια, αλλά για την κατασκευή του υπόγειου σταθμού έπρεπε να ξηλωθεί όλη η πλατεία και να ακολουθήσει ανάπλαση, με το δεδομένο των νέων εσόδων-εξόδων από τον σταθμό, όπως και τα συστήματα εξαερισμού που απαιτούσε το έργο.

Συγκεκριμένα, για την κάλυψη αυτού του δυσθεώρητου συστήματος (με την τεχνολογία της εποχής, ήταν όντως σε μέγεθος εργοστασιακής καμινάδας). Ωστόσο, δεν ήταν οκτώ οι απαιτούμενοι για τον σταθμό αεραγωγοί, όπως πολλοί αναφέρουν – μονάχα ένας ψηλός αεραγωγός απαιτούταν και οι υπόλοιποι ήταν αισθητική άποψη της τεχνικής υπηρεσίας του Δ.Α.

Τουλάχιστον αυτή είναι η πληροφορία που καταγράφει ο έγκριτος Κώστας Μπίρης στο θεμελιακό έργο που άφησε (Αι Αθήναι). Μάλιστα, στο υπέδαφος της πλατείας τότε δεν κατασκευάστηκε μονάχα ο σταθμός αλλά και ένας υποσταθμός ηλεκτροδότησης παράλληλα (όπως και σε πολλές ακόμη πλατείες της πόλης για μείωση της τάσης) και το υπόγειο έργο συνολικά απαιτούσε «να σηκωθεί έναντι της οδού Σταδίου αεραγωγός εν είδη καπνοδόχου εργοστασίου».

Για αισθητικούς λόγους, μιμούμενος μάλλον το περιστύλιο των Μουσών και των Χαρίτων στην Κέρκυρα είτε ρωμαϊκά πρότυπα, η τότε διοίκηση του Δ.Α. σκέφτηκε να μην είναι ένας στύλος, αλλά πολλοί παραπάνω και να κοσμούνται με αγάλματα από Μούσες, Χάριτες και Νύμφες.