Το Τάνγκο των Τεσσάρων
Όταν η Τεχνολογία Ελαφραίνει τον Άνθρωπο, αλλά ο Καπιταλισμός τον Βαρύνει
Το Τάνγκο των Τεσσάρων
Φανταστείτε μια μεγάλη αίθουσα χορού. Τα φώτα χαμηλώνουν, η ορχήστρα κουρδίζει, και στη σκηνή ανεβαίνουν τέσσερις παρτενέρ: ο εργαζόμενος, ο εργοδότης, η τεχνολογία και η εκπαίδευση.
Κανείς δεν ξέρει ακριβώς τα βήματα, όλοι όμως πρέπει να κινηθούν στον ίδιο ρυθμό. Η μουσική αλλάζει, νέες πλατφόρμες, νέες δεξιότητες, νέες απαιτήσεις.
Και το ερώτημα μένει πάντα το ίδιο: ποιος καθοδηγεί; Ο άνθρωπος ή η τεχνολογία;
Ζούμε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία υπόσχεται απελευθέρωση, αλλά ο καπιταλισμός απαιτεί υπερπαραγωγικότητα. Οι μηχανές μας γλιτώνουν χρόνο· το σύστημα, όμως, τον ξαναπαίρνει πίσω με τόκο.
Η χορογραφία του μέλλοντος έχει ρυθμό, αλλά και τριβή, ο χορός τείνει να μετατραπεί σε τάγκο των τεσσάρων, γεμάτο πάθος, σύγκρουση και ανάγκη για επαναπροσδιορισμό.
Οι τέσσερις παρτενέρ
1. Ο εργαζόμενος: Ο χορευτής που αναζητά νόημα
Ο σημερινός εργαζόμενος δεν ψάχνει μόνο μισθό. Θέλει σταθερότητα, αναγνώριση, εξέλιξη, νόημα και ασφάλεια.
Βρίσκεται εγκλωβισμένος σε έναν ατελείωτο χορό, από οθόνη σε οθόνη, από meeting σε meeting. Η εργασία έγινε παντού: στο σπίτι, στο κινητό, στα social media.
“Η τεχνολογία ελευθερώνει τα χέρια, αλλά φυλακίζει το μυαλό.”
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, φτιαγμένος να εξοικονομεί ενέργεια, κουράζεται. Αν δεν υπάρχει όραμα και εμπιστοσύνη, το κίνητρο σβήνει. Τότε, ο χορός του μέλλοντος γίνεται μηχανικός, χωρίς ψυχή.
2. Ο εργοδότης: Ο μαέστρος του υπερκέρδους και της απαξίωσης
Ο εργοδότης επιδιώκει καινοτομία και ανταγωνιστικότητα, αλλά συχνά βλέπει τον άνθρωπο ως κόστος.
Φοβάται να επενδύσει στην εκπαίδευση, μήπως “ο υπάλληλος φύγει”.
Το πραγματικό ρίσκο, όμως, είναι να μείνει χωρίς να έχει εξελιχθεί.
Αυτός ο φόβος γεννά ανασφάλεια, turnover, brain drain. Οι δείκτες ανεβαίνουν, αλλά η εμπιστοσύνη πέφτει.
Ο εργοδότης οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι η κουλτούρα μάθησης είναι επένδυση, όχι κόστος .
3. Η τεχνολογία: Παρτενέρ ή αντίπαλος;
Η τεχνολογία είναι εργαλείο ενίσχυσης, όχι αντικατάστασης.
Όμως, αν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά, “πατάει πόδι πάνω στον άνθρωπο”.
Η τεχνητή νοημοσύνη, τα big data, η αυτοματοποίηση, όλα μπορούν να ενισχύσουν τη δημιουργικότητα ή να τη συντρίψουν.
Όσο πιο “έξυπνα” τα εργαλεία, τόσο πιο αόρατα γίνονται τα όρια μεταξύ εργασίας και ζωής.
“Η τεχνητή νοημοσύνη θα γίνει τόσο έξυπνη όσο οι αξίες εκείνων που τη δημιουργούν”, όπως το περιέγραψε ο Fei-Fei Li (επιστήμονας των υπολογιστών).
Η πρόκληση δεν είναι να σταματήσουμε την τεχνολογία, αλλά να τη «χορέψουμε» σωστά, με ανθρώπινο ρυθμό, όχι μηχανικό.
4. Η εκπαίδευση: Ο ρυθμιστής του βηματισμού
Η εκπαίδευση είναι ο συνδετικός κρίκος όλων.
Δίχως αυτήν, ο εργαζόμενος χάνει τον ρυθμό, ο εργοδότης τη στρατηγική, η τεχνολογία τον σκοπό.
Το reskilling και το upskilling δεν είναι «της μόδας», είναι οξυγόνο για το μέλλον.
Ωστόσο, όταν η μάθηση μετριέται μόνο με “microcredentials” και analytics, παύει να είναι χορός και γίνεται πίνακας αποδόσεων.
Η εκπαίδευση πρέπει να ξαναγίνει δημιουργική, συμμετοχική, ηθική και κυρίως να μεταλαμπαδεύσει την αμφισβήτηση στους εκπαιδευόμενους και όχι απλώς λειτουργική.
5. Η ψυχολογία της εργασίας: Από το “δουλεύω για να ζω” στο “παράγω για να υπάρχω”
Η εργασία έχει χάσει τον προορισμό της. Δεν είναι πια μέσο βιοπορισμού, αλλά μέσο επιβεβαίωσης, μιας επιβεβαίωσης όμως χωρίς αντίκρυσμα .
Η κοινωνία μάς μαθαίνει ότι “αν δεν υπερπαράγεις, δεν αξίζεις”.
Κρυφό πρότυπο των σύγχρονων καπιταλιστών είναι εκείνος ο Βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος, ο οποίος ακρωτηρίαζε τους ανθρώπους αν δεν τον ικανοποιούσε η παραγωγικότητα τους.
Έτσι, γεννιέται η σιωπηλή εξουθένωση: burnout χωρίς κραυγή, υπερεργασία χωρίς φλόγα.
Η τεχνολογία, αντί να μας χαρίσει ελεύθερο χρόνο, μάς δένει πιο σφιχτά με την απόδοση.
Ο καπιταλισμός μετατρέπει την κάθε καινοτομία σε εργαλείο ελέγχου.
Ο εργαζόμενος του 2025 δεν κουράζεται μόνο σωματικά, αλλά νοητικά και υπαρξιακά.
6. Το παράδοξο μετέωρο βήμα της ξεκούρασης
Η τεχνολογία υπόσχεται να μας ελαφρύνει. Κι όμως, ποτέ δεν δουλεύαμε περισσότερο.
Από τα email της αυγής μέχρι τα notifications πριν τον ύπνο, η εργασία δεν σταματά ποτέ.
Το «έξυπνο σπίτι» μεταλλάχθηκε «έξυπνο γραφείο».
Το «έξυπνο κινητό» έγινε «δεσμοφύλακας- βραχιολάκι παραγωγικότητας».
«Χρειάζεται στρατηγική: πιο έξυπνη, όχι περισσότερη εργασία.»
Η υπεραποδοτικότητα έγινε αυτοσκοπός, και ο άνθρωπος έγινε μονάδα παραγωγής δεδομένων. Η πρόοδος, χωρίς ανθρωπιά, μετατρέπεται σε νέα μορφή δουλείας.
7. Τάνγκο χωρίς ρυθμό: Όταν η αρμονία γίνεται πάλη
Το μέλλον απαιτεί έναν χορό συνεργασίας και ισορροπίας.
Η εποχή μας όμως θυμίζει περισσότερο σκληρό ροκ , ένα παιχνίδι έντασης, πάθους και εξουσίας, όπου η ισορροπία προκύπτει μέσα από σύγκρουση.
Στο τάγκο, οι χορευτές μοιάζουν να συγκρούονται, αλλά τελικά κινούνται μαζί.
Έτσι και ο άνθρωπος με την τεχνολογία, ούτε απόλυτοι εραστές, ούτε θανάσιμοι αντίπαλοι.
Το ζητούμενο δεν είναι ποιος προηγείται, αλλά πώς θα συνεχίσουμε να χορεύουμε χωρίς να χαθεί ο ρυθμός.
8. Η ηθική ως ρυθμιστής
Στον χορό των τεσσάρων υπάρχει και μιαακόμη παράμετρος η οποία είναι πολύ σημαντική και καθοριστική: η ηθική.
Χωρίς αυτήν, η τεχνολογία γίνεται άψυχη, η εκπαίδευση μηχανική, ο εργοδότης κυνικός και ο εργαζόμενος απρόσωπος.
Η ηθική δεν είναι εμπόδιο στην πρόοδο· είναι η πυξίδα της.
Μας θυμίζει ότι η καινοτομία χωρίς αξίες είναι απλώς επιτάχυνση προς το άγνωστο.
9. Απαίτηση του σήμερα, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο
Για να συνεχίσουμε τον χορό, πρέπει να ξαναγράψουμε τη χορογραφία:
• Επιχειρήσεις: Επενδύστε στους ανθρώπους, όχι μόνο στις μηχανές.
• Εργαζόμενοι: Μάθετε να μαθαίνετε.
• Εκπαίδευση: Συνεργαστείτε με την αγορά, χωρίς να χάσετε την ψυχή σας.
• Τεχνολογία: Υπηρετήστε τον άνθρωπο, όχι την απόδοση.
Μόνο έτσι το μέλλον θα θυμίζει ξανά ένα αρμονικό παθιάρικο τάγκο και όχι σκληρό ροκ.
Επίλογος
Το μέλλον δεν γράφεται μόνο με κώδικα.
Γράφεται με ανθρώπους που ξέρουν να συνεργάζονται με την τεχνολογία χωρίς να χάνουν τον εαυτό τους.
«Η εκπαίδευση δίνει ρυθμό, η τεχνολογία δίνει δύναμη, η ηθική δίνει κατεύθυνση.
Το μέλλον ανήκει σε όσους συνεργάζονται με τη μηχανή, όχι σε όσους τη φοβούνται.»
Βιβλιογραφία
1. Θεοδωρακόπουλος, Α. (2025). Workforce Innovation 2025: Το Ταγκό του Μέλλοντος. Εισήγηση και παρουσίαση στο συνέδριο Workforce Innovation, Αθήνα.
2. Sennett, R. (1998). The Corrosion of Character: The Personal Consequences of Work in the New Capitalism. W. W. Norton & Company.
3. Han, Byung-Chul (2015). Η Κόπωση του Εαυτού. Εκδόσεις Scripta.
4. Harari, Yuval Noah (2017). Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του αύριο. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
5. Fei-Fei Li, F. (2020). AI and Human Values. Stanford AI Ethics Series.
6. Waits, Tom (1985). Tango Till They’re Sore. Από το άλμπουμ Rain Dogs.
7. Standing, Guy (2011). The Precariat: The New Dangerous Class. Bloomsbury Academic.
Όσο έγραφα το άρθρο από το YouTube ακουγόταν το τραγούδι: «Η φάμπρικα» από τον Λάκη Χαλκιά και μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου
Σημείωση 1: Το παρόν αποτελεί εμπλουτισμένη εισήγηση μου στο συνέδριο Workforce Innovation 2025 στον κύκλο: «Ο Άνθρωπος στο Επίκεντρο: Talent, Wellbeing & οι Προκλήσεις του HR» που διοργάνωσε η Smart Press στις 22 Οκτ 2025
Σημείωση 2: Το εικονιζόμενο γλυπτό είναι το «Τάγκο» του Δημήτρη Βλάσση και παραχωρήθηκε ευγενώς από τον καλλιτέχνη τον οποίο και ευχαριστώ πολύ
*O Aνδρέας Θεοδωρακόπουλος είναι καθηγητής επικοινωνιολόγος
Δεν υπάρχουν σχόλια