Γιατί καλπάζουν οι λαϊκιστές στην Ε.Ε.
Γιατί καλπάζουν οι λαϊκιστές στην Ε.Ε. και ποιος είναι ο κίνδυνος
Η άνοδος της ριζοσπαστικής λαϊκιστικής Δεξιάς ήδη επιδρά σε πολιτικές κεντρώων κυβερνήσεων. 3+1 απειλές στα θεμέλια του ευρωπαϊκού project.
Όπου καπνός και φωτιά. Η διαφαινόμενη εκτόξευση της ακροδεξιάς στις επερχόμενες ευρωεκλογές πατάει πάνω σε υπαρκτά λάθη, ορατές αδυναμίες αλλά και αντικειμενικές δυσκολίες στη χάραξη πολιτικής στην Ευρώπη. Όμως, δεν θα υπήρχε λαϊκισμός χωρίς δημαγωγούς της πολιτικής με τεχνοκρατική σχεδόν εξειδίκευση στη διοχέτευση της κοινωνικής δυσαρέσκειας.
Ακρίβεια και πράσινη μετάβαση
Το κόστος του παραγωγού και η αγοραστική δύναμη του καταναλωτή είναι παράμετροι οι οποίες δίνουν σχήμα στις πολιτικές εξελίξεις. Οι παρενέργειες του πληθωρισμού δεν προκύπτουν απλώς από τις μοιραίες επιπτώσεις των γεωπολιτικών συγκρούσεων, όπως είναι η ενεργειακή κρίση την οποία πυροδότησε η ρήξη Ευρώπης και Ρωσίας στην Ουκρανία. Είναι απότοκες και της πράσινης μετάβασης όπως τη σχεδίασαν και εφαρμόζουν οι policy makers στις Βρυξέλλες.
Χαρακτηριστικό και επίκαιρο είναι το παράδειγμα του πρωτογενούς τομέα. Οι αγρότες στην Ευρώπη βρίσκονται αντιμέτωποι με αυξημένα κόστη παραγωγής, φυσικές καταστροφές αλλά και αλλαγές στην κοινοτική νομοθεσία, οι οποίες τους υποχρεώνουν να προσαρμόσουν την παραγωγή τους σε αυστηρότερα πρότυπα με βάση τον κλιματικό παράγοντα – μείωση της χρήσης χημικών, ελαχιστοποίηση των απωλειών στη συγκομιδή, αγρανάπαυση κ.ά.
«Η αντίδραση στα μέτρα της πράσινης μετάβασης είναι πια γενικευμένη, όπως φαίνεται και μέσα από τις μεγάλες αγροτικές κινητοποιήσεις σε πολλές χώρες, ακόμα και τις πιο “ήρεμες” – βλ. Γερμανία και Ολλανδία. Η ψήφος των αγροτών, η οποία τα προηγούμενα χρόνια κατευθυνόταν συνήθως στην κεντροδεξιά, θα είναι φέτος ιδιαίτερη», παρατηρεί μιλώντας στην «Κ» ο Άγγελος Χρυσόγελος, αναπλ. καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο London Metropolitan University, βασικός επιμελητής του βιβλίου, ‘Ο συντηρητισμός στην Ελλάδα’.
Οι πιέσεις στη διαδικασία της παραγωγής βασικών αγαθών, μαζί με τις επιπλοκές στις εφοδιαστικές αλυσίδες, τις υψηλές τιμές στη στέγη και τον ακριβό δανεισμό, ωθούν την άνοδο του κόστους διαβίωσης και τελικά τη δυσφορία στους κόλπους της εισοδηματικά μικρομεσαίας τάξης – μέρος της οποίας διατρέχει ακόμα και τον κίνδυνο της φτώχειας παρότι συμμετέχει στην αγορά εργασίας.
Μεταναστευτικό και εργατικά χέρια
Με τις οικονομικές συνθήκες σε γκρίζο τόνο, το βλοσυρό βλέμμα των δυσαρεστημένων ψηφοφόρων στρέφεται στους αλλοδαπούς οι οποίοι – τυπικά ή άτυπα – ζουν στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Η εγκληματικότητα σε περιοχές υποβαθμισμένες, χάρη και στις κακές συνθήκες διαβίωσης οικονομικών μεταναστών και προσφύγων, ενισχύει το αίσθημα της ανασφάλειας· εύφλεκτη ύλη για τις κοινωνικές και τελικά πολιτικές διεργασίες, τις οποίες επίσης υποδαυλίζουν οι γεωπολιτικές εξελίξεις που έχουν το ισλαμικό στοιχείο στο επίκεντρο. Δεν είναι κάτι καινούριο. Όμως έρχεται να προστεθεί η ευθεία σύνδεση του μεταναστευτικού με την αγορά εργασίας.
Η δημογραφική γήρανση οδηγεί την έλλειψη εργατικών χεριών στην Ευρώπη, τα οποία δυνητικά μπορούν να προσφέρουν χώρες με νεότερους πληθυσμούς και λιγότερες ευκαιρίες ανάπτυξης στις οικονομίες τους· εξ ου και η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία στην Ελλάδα. Η προοπτική μιας δεξαμενής εργαζομένων τρίτων χωρών, με νέες αφίξεις αλλά και με νομιμοποιήσεις ή γραφειοκρατικές τακτοποιήσεις μεταναστών που ήδη βρίσκονται στα κράτη – μέλη, ενσωματώνεται πλέον ως επίσημη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίνοντας χώρο στην ανάπτυξη αντιμεταναστευτικής ρητορικής. «Η αυξανόμενη ανησυχία για τη μετανάστευση. Η πολιτικοποίηση του ζητήματος. Η αίσθηση ότι η παγκοσμιοποίηση δεν έχει παράσχει σε όλους ίσα οφέλη. Η απογοήτευση από την υπάρχουσα πολιτική τάξη. Είναι βασικοί παράγοντες που οδηγούν την απήχηση της ακροδεξιάς», τονίζει στην «Κ» η Μάρτα Λοριμέρ, μέλος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στο London School of Economics, συγγραφέας του βιβλίου ‘Η Ευρώπη ως ιδεολογική πηγή – Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και ακροδεξιά νομιμοποίηση στη Γαλλία και την Ιταλία’.
Πολιτική ορθότητα και εθνική ταυτότητα
Όμως τα ακροδεξιά αντανακλαστικά της Ευρώπης ξυπνά και η θεαματική ανάδειξη του διεθνούς κινήματος της επαγρύπνησης απέναντι σε φυλετικές διακρίσεις και προκαταλήψεις, όπως υποδηλώνει ο όρος woke culture.
Η ηχηρή προώθηση ατομικών δικαιωμάτων, από τον ορισμό του φύλου μέχρι τη σεξουαλική προτίμηση, η οποία ενίοτε περιλαμβάνει αυστηρές ή και δηκτικές υποδείξεις σε όρους πολιτικής ορθότητας, προκαλεί αμηχανία σε ψηφοφόρους που τοποθετούνται στις παρυφές της δεξιάς. Δημιουργεί έτσι ακόμη ένα πεδίο ατζέντας που προσφέρεται για πολιτική δράση και προπαγάνδα των ακροδεξιών δυνάμεων.
Στα μάτια της πιο συντηρητικής πτέρυγας του εκλογικού σώματος στην Ευρώπη, η ανατροπή παραδόσεων γύρω από κοινωνικές σταθερές όπως ο θεσμός της οικογένειας κλονίζουν την έννοια της εθνικής ταυτότητας. Τον δικό της ρόλο διαδραματίζει η ραγδαία διείσδυση της τεχνολογίας στο παγκοσμιοποιημένο σύστημα, με ταχύτητες και διαδικασίες που αφήνουν πίσω όσους αδυνατούν να τις ακολουθήσουν.
«Πολλοί Ευρωπαίοι ψηφοφόροι πλέον δεν ενδιαφέρονται καν για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, οι ευρωεκλογές είναι για εκείνους μια πολύτιμη ευκαιρία να τιμωρήσουν τα εγχώρια πολιτικά κόμματα», σχολιάζει η ερευνήτρια του London School of Economics.
Πολιτική εκμετάλλευση
Όμως δεν θα υπήρχε λαϊκισμός χωρίς λαϊκιστές διακινητές της δυσφορίας. Τα προβλήματα είναι χειροπιαστά και οι προκλήσεις πολυσύνθετες. Ακόμα και οι πιο καλοπροαίρετες και αποτελεσματικές κυβερνήσεις δεν έχουν έτοιμες τις απαντήσεις. Το ερώτημα είναι κατά πόσο οι σφοδροί επικριτές τους προσφέρουν αξιόπιστες εναλλακτικές. Για κάθε δυσκολία πάντα υπάρχει και ένας λαοπλάνος, που θα χειριστεί τον ψηφοφόρο τροφοδοτώντας την οργή του. Όμως, άλλο είναι η απογοήτευση και άλλο ο λαϊκισμός, ο μηδενισμός και η αντιδημοκρατική στάση.
«Προφανώς, οι λαϊκιστές δεν προτείνουν σοβαρές λύσεις, αλλά προσφέρουν μια διοχέτευση της δυσαρέσκειας. Για τις ευρωεκλογές ιδιαίτερα, το ερώτημα είναι τι θα σημαίνει μια Ευρωπαϊκή Ένωση με ένα Ευρωκοινοβούλιο που θα έχει την ακροδεξιά ως de facto τρίτη δύναμη – ίσως και δεύτερη, αν αθροίσουμε όλες τις ομάδες της ακροδεξιάς που βρίσκονται δεξιά του ΕΛΚ», σημειώνει ο Άγγελος Χρυσόγελος.
Τον πολιτικό αντίκτυπο των κοινωνικών διεργασιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο φανερώνει μελέτη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων – ECFR, η οποία επιχειρεί να προβλέψει τον επικείμενο εκλογικό χάρτη της Ευρώπης: «Οι αντι-Eυρωπαίοι λαϊκιστές πιθανώς θα οδηγήσουν τις δημοσκοπήσεις σε 9 κράτη – μέλη (Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχία, Γαλλία, Ουγγαρία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία και Σλοβακία) και να έρθουν δεύτεροι ή τρίτοι σε ακόμη 9 χώρες (Βουλγαρία , Εσθονία, Φινλανδία, Γερμανία, Λετονία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ισπανία, Σουηδία)».
Σύμφωνα με την ίδια πρόβλεψη, σχεδόν τις μισές έδρες θα κατέχουν ευρωβουλευτές εκτός του «σούπερ μεγάλου συνασπισμού» των τριών κεντρώων ομάδων. Ως αποτέλεσμα, «ένας λαϊκιστικός δεξιός συνασπισμός που θα αποτελείται από Χριστιανοδημοκράτες, συντηρητικούς και ριζοσπάστες δεξιούς ευρωβουλευτές θα μπορούσε να εμφανιστεί με πλειοψηφία για πρώτη φορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».
Όμως δεν είναι μόνο η σύνθεση της επόμενης ευρωβουλής. Η άνοδος της ριζοσπαστικής λαϊκιστικής δεξιάς ήδη επιδρά στις πολιτικές των κεντρώων κυβερνήσεων της Ευρώπης, τις οποίες μετατοπίζει δεξιότερα. «Η Γαλλία προσφέρει ένα πολύ καλό παράδειγμα. Όταν ο Μακρόν ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία, θεωρούνταν κεντρώος ηγέτης. Πρόσφατα, ψήφισε έναν νόμο για τη μετανάστευση που χαρακτηρίστηκε ως “ιδεολογική νίκη” από την ακροδεξιά. Μέρη αυτής της νομοθεσίας ακυρώθηκαν από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας, προς ικανοποίηση του Μακρόν, όμως ο νόμος εξακολουθεί να είναι αρκετά περιοριστικός», επισημαίνει η Μάρτα Λοριμέρ.
Η ίδια θεωρεί ότι οι μετριοπαθείς πολιτικοί στην Ευρώπη καταλήγουν να αντιγράφουν μηνύματα που εκπορεύονται από τον χώρο της ακροδεξιάς, γεγονός που αντί να την αποδυναμώνει, τελικά την ισχυροποιεί, νομιμοποιώντας πολιτικά τη ρητορική της: «Προσπαθούν να πολεμήσουν την ακροδεξιά στα δικά της εδάφη. Όμως αυτό δεν τους προσφέρει απαραίτητα ψηφοφόρους. Αντιθέτως, μπορεί να τους στερήσει μερικούς από τους πιο μετριοπαθείς τους». Ο αντίλογος βέβαια είναι ότι μετατοπιζόμενο λίγο δεξιά… το κέντρο στερεί χώρο από τα άκρα του πολιτικού συστήματος μετριάζοντας τη δυναμική τους. Όμως η απάντηση στον πολιτικό εξτρεμισμό δεν είναι άλλη από την απάντηση στα καθημερινά προβλήματα. Προφανώς, δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την ενίσχυση της αποδοτικότητας, μέσα από πιο φιλόδοξα πολιτικά προγράμματα με απτά αποτελέσματα.
Ειδάλλως, όσο οι ανησυχίες των πολιτών θα κερδίζουν έδαφος σε σχέση με τις επιτυχίες των κυβερνήσεων, η Ευρώπη θα παραμένει αντιμέτωπη με τον κίνδυνο που χαρακτηριστικά επισημαίνει η πολιτική επιστήμονας του LSE: «Η άνοδος της ακροδεξιάς είναι πρόβλημα για την Ε.Ε. κυρίως επειδή η Ε.Ε. είναι ένα σύστημα που λειτουργεί με συναίνεση. Όσο εισάγονται στο μείγμα δυνάμεις που δεν ακολουθούν αυτόν τον κανόνα, η λήψη αποφάσεων γίνεται όλο πιο δύσκολη. Όπως είδαμε και με τον Όρμπαν, αντίστοιχες δυνάμεις μπορούν να καθιστούν την Ε.Ε. όλο και λιγότερο αποτελεσματική. Επομένως, το πρόβλημα δεν είναι ότι θα δούμε νέα “Brexit”, αλλά θα έχουμε μια Ε.Ε. η οποία θα σταματήσει να λειτουργεί ως οργανισμός».
Δεν υπάρχουν σχόλια